Steen der wijzen - James Rollins (2006)

Titel: Steen der wijzen
Auteur: James Rollins
Oorspronkelijke titel: Map of bones
Uitgeverij Luitingh-Sijthoff (www.luitingh-sijthoff.nl)

Het verhaal
Tijdens een mis in de Dom van Keulen wordt een brute overval gepleegd. Nagenoeg alle aanwezigen worden vermoord, op een bizarre wijze. Het doel van de roof was de inhoud van de belangrijkste reliekschrijn, namelijk de botten van de Wijzen uit het oosten. De kostbare gouden schrijn zelf wordt niet meegenomen. Een Amerikaans team en Vaticaans team gaan samenwerken om het mysterie op te lossen. De wortels liggen in een ver verleden en lijken samen te hangen met eeuwenoude kennis over een stof met bijzonder krachtige eigenschappen. Door de eeuwen heen zijn referenties gemaakt naar deze stof, van het oude Egypte van de farao's, via bijbelse verhalen tot aan alchemisten uit de middeleeuwen en latere tijden. Wie in het bezit kan komen van de Steen der wijzen, kan de verhoudingen in de wereld beïnvloeden. Het gelegenheidsteam wordt tijdens hun onderzoek dan ook danig gedwarsboomd door oude genootschappen die over lijken gaan om het geheim eerder te ontdekken.

Bijbelse connectie
Het boek Steen der wijzen heeft een relatie met gebeurtenissen tijdens de uittocht uit Egypte en met de wijzen (magiërs) uit het oosten.
Als het volk van Israël Egypte verlaat, op weg naar het beloofde land, trekken ze door de woestijn. Daar beklagen ze zich over het gebrek aan voedsel. God belooft hen brood uit de hemel te laten regenen. Iedere dag, behalve op zondag, ligt er 's ochtends een dun laagje witte stof. De Israëlieten noemden het manna. Eén kruik hiervan werd voor volgende generaties bewaard, in de ark des verbonds. Toen Mozes wat al te lang naar de zin van de Israëlieten wegbleef, maakten ze een gouden kalf om te aanbidden. Nadat Mozes was teruggekeerd van de berg, trof hij het volk dansend om het beeld aan. Hij ontstak in woede en verpulverde het beeld totdat er alleen poeder overbleef. Dit vermengde hij met water en gaf het de Israëlieten te drinken.
In het Oude Testament wordt de komst van Christus reeds voorspeld en de profeet Micha noemt daarbij in het bijzonder de plaats Bethlehem. Matteüs verhaalt van magiërs (wijzen) die uit het oosten komen om de nieuw geboren messias te eren. Ze werden door koning Herodes naar Bethlehem gestuurd, waar een ster hen het huis wees waar Jezus te vinden was. Na het aanbieden van geschenken in de vorm van goud, mirre en wierook gingen ze niet terug naar Herodes om verslag uit te brengen, maar reisden terug naar hun eigen land. Dit nadat een engel hen gewaarschuwd had in een droom. In het Arabische kindheidsevangelie wordt vermeld dat ze zelf ook een geschenk hadden gekregen, enkele luiers van Jezus. Deze bezaten wonderbaarlijke krachten, na in het vuur geworpen te zijn, kwamen ze er onbeschadigd weer uit.
De apostel Thomas had een innige band met Jezus en hem zouden geheime woorden zijn toevertrouwd. Toen de andere apostelen hem vroegen wat Jezus gezegd had, antwoordde hij dat hij dit niet kon zeggen; ze zouden stenen naar hem werpen, waarna er vuur uit de stenen zou komen en hen verbranden.

De Nieuwe Bijbelvertaling, Oude Testament
Exodus 16:1-36, het volk van Israël krijgt manna om te eten
Numeri 11:7-9: van het neergedaalde manna werden koeken gebakken
Exodus 32: 20, Mozes verpulvert het gouden kalf
Micha 5:1-3, in Bethlehem zal een nieuwe leider geboren worden

De Nieuwe Bijbelvertaling, Nieuwe Testament
Hebreeën 9:4, de ark bevat naast de geboden ook een vat manna
Matteüs 2:1-12, de magiërs uit de oosten brengen Jezus geschenken

Apocriefen
Proto-evangelie van Jacobus: 21, de magiërs bezoeken de pasgeboren Jezus
Arabische kindheidsevangelie: 7-8, de reis van de magiërs
Het evangelie van Thomas: 13, Jezus vertrouwt Thomas geheime informatie toe

Stof tot nadenken
Er wordt volop gespeculeerd over eventuele geheime kennis die bij Mozes bekend was. Hij werd aan het hof gezien als potentiële regeerder van Egypte en op grond daarvan zou je mogen verwachten dat hij op de hoogte was van geheime kennis. Eén zo'n geheim betrof het witte poeder mfkzt, wat letterlijk betekent 'wat is het'. Opvallend genoeg is ook het woord manna afgeleid van het Hebreeuwse 'Man hoe', hetgeen 'wat is dit' betekent. Bij de Egyptische farao's was het poeder in gebruik als levensverlengend middel en tevens speelde het een grote rol in de overgang naar het hiernamaals. Het poeder had dus zowel een fysieke als spirituele dimensie. De grondstof voor dit poeder is goud of aanverwante metalen. Diverse tempels zouden werkplaatsen zijn om uit goud dit witte poeder te maken.
Als Mozes bij terugkeer van de berg het gouden kalf ziet, ontsteekt hij in woede en verbrandt en vermaalt het kalf tot een poeder. Dit strooit hij in water en laat het de Israëlieten drinken. Er wordt wel gesuggereerd dat het goud is omgezet naar het witte poeder en dat het drinken ervan bedoeld was om de Israëlieten via een spirituele ervaring weer dichter bij God te brengen. Mozes laat ook de Ark des Verbonds bouwen, een constructie met mysterieuze krachten, mogelijk ook instrument voor het vervaardigen van het witte poeder. Een vat met manna werd bewaard bij de Ark. De kennis over het maken van dit poeder zou van generatie op generatie zijn doorgegeven, tot aan koning Salomo, die er een speciale ruimte in de tempel voor liet bouwen. Na de verovering van Jeruzalem door de Babyloniërs wordt het stil rond de Ark en het witte poeder.
In de tijd van Jezus zou de Esseense gemeenschap in Qumran kennis hebben gehad van het witte poeder, via connecties met een Egyptisch broederschap. Bekend is dat in sedimenten van de Dode Zee het witte poeder is aangetroffen. De Essenen zouden dit geraffineerd hebben tot hun zuivere vorm. Via de Essenen zou Jezus op de hoogte gebracht zijn van het geheim, mogelijk in combinatie met overlevering uit het geslacht van priesters. Deze kennis zou Hij hebben gedeeld met de apostel Thomas, die op missie ging naar Azië. Op zijn reis zou hij volgens kerkvader Johannes Chrysostomus de magiërs uit het oosten hebben ontmoet, hen hebben gedoopt en tot bisschop benoemt en het geheim overgedragen of besproken.
De Griekse term magoi was in gebruik om de priesters van het Zoroastische geloof aan te duiden. Een geloof waarvan de wortels in Iran lagen en die was verspreid door de profeet Zarathustra. Deze priesters zouden bekend zijn met o.a. astrologie, maar ook bepaalde wetenschappelijke kennis bezitten. Het is daarom niet ondenkbaar dat de basis voor de alchemische kennis bij de middeleeuwers uit het Midden-Oosten terechtkwam, wellicht via gnostische genootschappen (b.v. de volgelingen van Thomas) die door de kerk verboden waren. Zoals wel vaker gebeurt met lange overleveringen en het verminderen van de oorspronkelijke kennis, bleef uiteindelijk het verhaal van de Steen der Wijzen over, een steen waarmee men onedele metalen zoals lood zou kunnen veranderen in goud. Goud betekent macht, vandaar dat koningen altijd geïnteresseerd waren en allerlei schimmige organisaties die op de wereldmacht uit zijn ook voortdurend op zoek zijn naar deze steen.

Links
Recensies op Crimezone.nl

Manna op wikipedia (Engelstalig)
Artikel over wit poeder goud (Engelstalig)
Proto-evangelie van Jacobus
Arabische kindheidsevangelie (Engelstalig)
Visie op het Arabische kindheidsevangelie (Engelstalig)
Wijzen uit het oosten op Wikipedia
Wijzen uit het oosten op Wikipedia (Engelstalig)

Boeken met verwant thema
Contract met God - Juan Gomez-Jurado
Het laatste offer - Simone van der Vlugt
Asdod - Tim Lahaye & Bob Phillips
Het Sinaï geheim - Gregg Loomis