Het vuurevangelie - Michel Faber (2008)

Titel: Het vuurevangelie
Auteur: Michel Faber
Oorspronkelijke titel: The fire gospel
Uitgeverij De Bezige Bij (www.debezigebij.nl)

Het verhaal
Een expert in de Aramese taal stuit bij toeval in Irak op antieke papyrusrollen. Hij smokkelt ze het land uit en zet zich aan de vertaling er van. Het blijkt om een ooggetuige verslag te gaan van iemand die de laatste dagen van Jezus Christus van nabij heeft meegemaakt. Op een aantal punten verschilt dit verslag met de teksten uit de vier evangeliën in de bijbel. Wat te doen? De nieuwe kennis alleen delen binnen een select gezelschap van bijbelwetenschappers en een stil bestaan laten leiden, of juist via publicatie de hele wereld er van in kennis stellen? Er wordt besloten om het laatste te doen. Zoals te verwachten was, roept het boek veel reacties op en zet een aantal gebeurtenissen in gang.

Bijbelse connectie
Het boek Het vuurevangelie heeft een relatie met de arrestatie en kruisiging van Jezus Christus. Schrijver van de gevonden papyrusrollen is Malchus, een personage welke genoemd wordt in de evangeliën. Alleen in Johannes wordt Malchus bij naam genoemd, hij is een slaaf van de hogepriester Kajafas en zijn oor wordt er door Simon Petrus afgeslagen bij de arrestatie van Jezus. Mattheus en Markus vermelden het incident met het afgeslagen oor ook, Lukas voegt hier zelfs aan toe dat Jezus het oor van de man genas. Ook wordt gerefereerd aan het feit dat Jezus zijn arrestatie had voorzien en zich niet verzet omdat dit de vervulling van het Schrift is.
In Het vuurevangelie speelt ook de kruisiging en wie daar bij aanwezig was een rol. Over wie er aanwezig waren wordt in Markus niets gezegd, Lukas noemt alleen dat het bekenden waren, Mattheus noemt diverse vrouwen bij naam en in Johannes wordt naast enkele vrouwen ook nog een leerling van Jezus vermeld. Alle vier de evangeliën vermelden dat Jozef van Arimatea het lichaam van Jezus ophaalde om te begraven.

De Nieuwe Bijbelvertaling, Nieuwe Testament
Johannes 18:1-11, Jezus wordt gearresteerd door de Romeinen
Lukas 22:57-51, Jezus geneest het afgeslagen oor
Mattheus 26:45-46, de arrestatie is voorzien en vervulling van profetieën
Johannes 19:25-26, drie Maria's en een leerling zijn getuige van de kruisiging
Markus 15:42-47, Jozef van Arimatea regelt de begrafenis

Stof tot nadenken
Wat we weten over het leven, de kruisdood, de opstanding en de hemelvaart van Jezus Christus is beschreven in de evangeliën van Mattheus, Markus, Lukas, Johannes en de Handelingen van de apostelen. Bijbelwetenschappers bestuderen al eeuwen lang deze teksten, vergelijken ze onderling en doen pogingen ze te dateren en vast te stellen of er in de loop der tijden wijzigingen in zijn aangebracht.
Waar tot zover iedereen het over eens is, is dat deze boeken niet op schrift gesteld zijn tijdens of kort na het leven van Jezus Christus. Het is ook twijfelachtig of de namen die verbonden zijn aan de evangeliën wel de personen zijn die ze geschreven hebben. Veeleer denkt men dat het anderen zijn die deze verhalen op papier gezet hebben. Wel zou het gaan om mondeling overgeleverde verhalen, afkomstig van de apostelen. De evangelies van Mattheus, Marcus en Lukas worden tezamen synoptisch genoemd, daar ze veel overeenkomsten vertonen. Het evangelie van Markus wordt als oudste beschouwd. Dit vormde tezamen met een nog onbekend brongeschrift (bekend als Q) de basis voor de evangelies van Mattheus en Lukas. Naast Markus en Q putten zij ieder afzonderlijk ook uit andere bij hen bekende verhalen. Het evangelie van Johannes is van latere datum en heeft een afwijkende schrijfstijl.
Vroege kerkvaders hadden al discussies over de vraag of de geschriften waren ingegeven door God, met de schrijver als instrument, of dat er ook nog ruimte was voor interpretaties van de schrijver. Origenes (circa 185-245) was voorstander van deze laatste theorie. Volgens hem ontwikkelde het schrift zich tegelijk met de ontwikkeling van het christelijke leven. Wat geschreven stond, was per definitie waar. Als er een rationele verklaring was, dan gold die. Indien de verhalen duidelijk niet letterlijk waar konden zijn, dan moest gezocht worden naar een diepere betekenis.
Een andere kerkvader, Tatianus (2e eeuw), herschreef de vier evangeliën tot één consistent verhaal, de Diatessaron. Een erg lang leven was dit schrift niet beschoren. Gebaseerd op een behoefte om meer over Jezus te weten, werden steeds meer geschriften geschreven die aanvullend waren. Sommige verhalen waren wel erg fantastisch. In 367 deed Athanasius een voorstel voor de samenstelling van het Nieuwe Testament. Tijdens concilies in 393 en 397 werd dit besproken en uiteindelijk goedgekeurd. Gnostieke geschriften werden geheel geweerd, andere (apocriefe) geschriften werden afgedaan als leerzaam, maar niet met de waarheid overeenstemmend en kregen geen plaats in het NT.
Tegenwoordige bijbelwetenschappers menen dat de verschillende evangeliën werden geschreven voor eigen doelgroepen en dat de auteur hierdoor zijn keuze liet bepalen ten aanzien van het opnemen van bepaalde passages. De schrijver acteerde als theoloog, niet als historicus. Ook zijn er voldoende aanwijzingen dat de geschriften op enkele plaatsen zijn geredigeerd of aangevuld. Oorspronkelijk bevatte Marcus bijvoorbeeld het verhaal van de verschijningen van Jezus na zijn opstanding niet. Het originele einde lag bij de constatering dat het graf leeg was, een bewijs van de opstanding.
Vanaf het moment dat de inhoud van het Nieuwe Testament werd vastgelegd, is hier ook steeds aan vastgehouden, waarbij in principe de teksten niet gewijzigd mochten worden. Dat is voor een groot deel gelukt, op foutieve vertalingen en interpretaties van woorden na. Bijbelwetenschappers zijn voorlopig nog niet uitgestudeerd, zeker niet zolang er nog papyrus resten met christelijke teksten worden gevonden.

Links
Recensies op Volkskrant.nl

De evangeliën en hun datering op Wikipedia
De canonvorming van het Nieuwe Testament op Wikipedia
Analyse van de evangeliën (Engelstalig)
De Diatessaron van Tatianus op Wikipedia
De vroege christelijke geschriften (Engelstalig)

Boeken met verwant thema
De Petrus akte - Andreas Englisch
De zaak van het verdwenen lichaam - Kel Richards
De uitverkorene – Jonathan Rabb