Auteur: Gregg Loomis
Oorspronkelijke titel: The Koptic secret
Uitgeverij Karakter (www.karakteruitgevers.nl)
Lang Reilly, advocaat en avonturier, is aanwezig bij het persevenement van het British Museum met betrekking tot een onlangs verkregen manuscript uit de Nag Hammadi bibliotheek. Een kennis van Reilly had dit Evangelie van Jacobus kunnen kopen en het vervolgens geschonken aan het museum. De persavond wordt ruw verstoord door gemaskerde mannen die een bewaker doden, het manuscript pakken en de kennis van Reilly als gijzelaar meenemen. De volgende dag wordt de man dood gevonden, waarbij een duidelijke verwijzing naar de martelaarsdood van een heilige wordt achtergelaten.
Reilly weet via via te achterhalen welke handelaar in oude geschriften bij de verkoop betrokken was. Hij is echter niet de enige die sporen volgt, want nog voor hij een tweede gesprek kan hebben is de handelaar al vermoord. Ook Reilly zelf is het doelwit geworden van aanslagen. Kennelijk moet iedereen die ook maar iets weet van het manuscript van de aardbodem verdwijnen. Reilly lijkt de sleutel tot het geheim in handen te hebben in de vorm van een kopie van het manuscript. Zijn enige probleem is dat hij geen Koptisch kan lezen en hij op zoek moet gaan naar iemand die dat wel kan. Haast is geboden want de lijken om hem heen stapelen zich op en de aanslagen op hem en zijn naaste familie worden steeds dramatischer. Wat staat er in het Evangelie van Jacobus wat na bijna tweeduizend jaar kost wat kost geheim gehouden moet worden?
Bijbelse connectie
Het boek Het Koptische geheim heeft een relatie met de apostel Petrus en met Jakobus, de broer van Jezus. Beiden hebben een belangrijke rol gespeeld in de vorming van de eerste christengemeenschappen en uiteindelijk de kerk.
In Matteüs lezen we hoe Simon (later Petrus genoemd) en zijn broer Andreas aan het vissen zijn in het meer van Galilea. Jezus nodigt hen uit om vissers van mensen te worden. Ze geven terstond gehoor aan zijn verzoek en worden zijn volgelingen. Petrus gelooft met hart en ziel in Jezus als de messias en hij wordt hiervoor beloont met de uitspraak dat hij de rots is waarop de kerk gebouwd zal worden. Na de opstanding uit de dood verscheen Jezus diverse malen aan zijn discipelen. Eén van deze keren was bij het meer van Galilea. Jezus vraagt Petrus tot drie keer toe of hij Hem liefheeft en Petrus bevestigd dit steeds weer. Daarop geeft Jezus hem steeds de opdracht om Zijn schapen te hoeden, oftewel de zorg voor de gelovigen op zich te nemen. Petrus reisde daarna rond om het geloof te verkondigen. Ook schreef hij brieven aan de nieuwe gemeenschappen. Zijn eerste brief zou zijn geschreven toen hij in Rome was (door hem Babylon genoemd). De apocriefe Handelingen van Petrus spelen zich voor een groot deel af in Rome, waar Petrus strijdt met Simon de Tovenaar, waar hij het geloof verkondigt en uiteindelijk aan het kruis sterft en ter plaatse begraven wordt.
Jakobus, de broer van Jezus, speelde een belangrijke rol in de eerste christelijke gemeenschap. Terwijl Petrus rond trok, bleef Jakobus in Jeruzalem. Paulus omschrijft hem als een steunpilaar voor de kerk. Steeds als rondreizende apostelen terugkeerden naar Jeruzalem, verbleven ze bij Jakobus. Petrus en Jakobus hadden contact met elkaar over het geloof zo staat te lezen in de apocriefe Brief van Petrus aan Jakobus.
Dat Petrus en Jakobus een belangrijke plaats innamen in de eerste christelijke gemeentes wordt duidelijk uit het apocriefe Geheime boek van Jakobus. De opgestane Jezus verschijnt aan de apostelen, maar wil alleen met Petrus en Jakobus spreken omdat zijn Hem zullen begrijpen als hij het geloof in God uitlegt.
Petrus en Jakobus hadden wel een meningsverschil met betrekking tot de praktische invulling van het geloof. Jakobus hield vast aan de joodse gebruiken, terwijl Petrus er geen probleem mee had om deze los te laten om zo ook niet-joden tot het christendom te kunnen bekeren. De schrijver van het Koptische geheim leunt op deze meningsverschillen als hij de ontdekking van de ontbrekende delen van het Geheime boek van Jakobus invult.
De Nieuwe Bijbelvertaling, Nieuwe Testament
Matteüs 4:18-20, Petrus wordt volgeling van Jezus
Matteüs 16:13-19, Petrus is de rots waar de kerk op gebouwd zal worden
Johannes 21:1-19, Petrus wordt aangewezen om de gelovigen te hoeden
1 Petrus 5:12-14, brief van Petrus vanuit Rome
Galaten 2:9, Jakobus wordt een steunpilaar van de gemeente genoemd
Apocriefen
Handelingen van Petrus
Brief van Petrus aan Jakobus
Geheime boek van Jakobus (ook wel Brief van Jakobus genoemd)
Stof tot nadenken
De meningen zijn echter verdeeld over de vertaling van Petrus als rots waarop de gemeente gebouwd is. De vertaling en daarmee de betekenis is afhankelijk van welke bijbel je neemt. De Nieuwe Bijbel Vertaling zegt: En ik zeg je: jij bent Petrus, de rots waarop ik mijn kerk zal bouwen. De Statenvertaling (1637) zegt: Ende ick segge u oock, dat ghy zijt Petrus, ende op dese Petra sal ick mijn gemeynte bouwen. Beide vertalingen laten goed zien waar de discussie om draait, namelijk het gebruik van het woord voor rots. Ook van belang in de discussie is in welke taal het evangelie oorspronkelijk geschreven was; het Aramees bijvoorbeeld kent slechts één woord voor rotsachtige dingen, terwijl sommige Griekse varianten de woorden petros en petra kennen. Petros zou kiezel kunnen betekenen, Petra is een echte solide rots. Al met al is het niet eenduidig of de gemeente op Petrus gebouwd werd. Rooms-katholieken zijn er van overtuigd dat dit wel het geval is, andere geloofsstromingen zijn geneigd om het rotsvaste geloof van Petrus te zien als basis voor de gemeente of om Jezus Christus zelf te zien als de rots om op te bouwen. Voor iedere mening is wel een tekst elders in de bijbel aan te halen om dit te onderbouwen.
In Matteüs 16:19 staat: Ik zal je de sleutels van het koninkrijk van de hemel geven, en al wat je op aarde bindend verklaart zal ook in de hemel bindend zijn, en al wat je op aarde ontbindt zal ook in de hemel ontbonden zijn. Volgens de rooms-katholieke leer betekent dit dat Petrus als plaatsvervanger op aarde is aangewezen. Tegenstanders van deze interpretatie wijzen op Matteüs 18:18, waar Jezus hetzelfde zegt, alleen dan tegen een hele groep leerlingen.
Erkennen dat Petrus een bijzondere opdracht van Jezus had gekregen is één ding, de pauselijke macht is een heel ander ding. De volledige titulatuur van de paus luidt: plaatsbekleder van Jezus Christus, opvolger van Petrus, opperherder van de universele Kerk, Patriarch van het Westen, Primaat van Italië, Aartsbisschop en Metropoliet van de Romeinse Kerkprovincie, Bisschop van Rome en soeverein van de staat Vaticaanstad. De stelling is dat Petrus de kerk in Rome heeft gesticht en dat dit ook de start was van de wereldkerk. Dat niet alleen, Petrus heeft zelf zijn opvolger aangewezen en aan deze persoon zijn opdracht en volmacht doorgegeven. De paus is hiermee het hoofd van de kerk en de vertegenwoordiger van Jezus op aarde. Buiten de rooms-katholieke kerk wordt de rol van de paus overigens niet erkend.
Wie de geschiedenis van het pausdom probeert te reconstrueren komt er al snel achter dat het allemaal minder duidelijk is dan zoals het nu in de geschiedenisboeken van het Vaticaan staat. Om te beginnen is de kerk van Rome niet gesticht door Petrus, hij bezocht een al bestaande christelijke gemeenschap. Naast Petrus was ook Paulus naar Rome gekomen en in de eerste eeuwen van de kerkgeschiedenis wordt steeds gerefereerd naar deze apostelen en naar hun marteldood in Rome. Uit allerhande geschriften blijkt duidelijk dan de kerk van Rome weliswaar als bijzonder werd gezien door de koppeling met Petrus en Paulus, maar dat dit geenszins betekende dat Rome het enige en laatste woord had. In de eerste eeuw was er niet eens een duidelijk hoofd van de kerk. Zoals veel gemeenschappen werd de kerk geleid door een raad van ouderen. De rol van bisschop was meer voorzitter dan leidinggever. Onder druk van de overal opkomende ketterijen zag de kerk zich genoodzaakt om meer structuur aan te brengen en zo een eenduidig antwoord te geven op afwijkende leerstellingen. Het fundament voor het instituut kerk was daarmee gelegd. In de eerste eeuwen werd dit instituut geleid door vele bisschoppen die brieven uitwisselden en met elkaar overlegden over geloofszaken. Later werden beslissingen genomen in concilies. Rome was de hoofdstad van het Romeinse rijk en de kerk hier nam de leiding inzake verspreiding van het geloof en vastlegging van leerstellingen. Toen het rijk uiteenviel en Constantijn de hoofdstad verplaatste naar Constantinopel begon het getouwtrek om de macht pas goed. Aan de onderkant was al een hiërarchie ontstaan van bisschoppen en aartsbisschoppen en de strijd om de macht ging verder naar boven. De titel paus was inmiddels al in gebruik, maar had nog niet de betekenis die het nu heeft. Paus Damasus (366-384) was de eerste die duidelijk maakte dat er een relatie lag met de opdracht die Petrus van Jezus had gekregen. Een kleine eeuw later werd dit door paus Leo de Grote (440-461) bij voortduring in al zijn communicatie benadrukt. Hij was via opvolging door Petrus zelf aangesteld en alles wat hij zei en deed was ingegeven door Petrus. Aangezien Petrus door Jezus was aangesteld en hij de spreekbuis was van Petrus, was hij zelf dus ook aangesteld door Jezus. Met als konsekwentie dat hij de regels kon vaststellen en overal het laatste woord in had.
In 1054 scheurde de katholieke kerk uit elkaar; in het westen de rooms-katholieke kerk met de paus aan het hoofd, in het oosten de orthodoxe kerk met patriarchen aan het hoofd. In het westen werd het kerkelijke instituut steeds verder gedefinieerd. Dit alles maakt het Vaticaan tot een geliefd onderwerp in reli-thrillers; de wat schimmige ontstaansgeschiedenis biedt genoeg mogelijkheden om manuscripten op te laten duiken die de officiële geschiedschrijving op zijn kop gooien.
Links
Primaatschap van Petrus op Wikipedia
Primaatschap van Petrus op Wikipedia (Engelstalig)
Het Petrusambt
Petrus wel of niet de rots?
Boeken met verwant thema
De Christus smaragd - Jorg Kastner
